Siły niemieckie

Oddziały wojska[edytuj]

31 lipca 1944 dowództwo nad garnizonem warszawskim przejął gen. por. (Generalleutnant)Reiner Stahel; dysponował on siłami w liczbie około 11 tysięcy żołnierzy:^[23]

• Jednostki alarmowe Wehrmachtu w liczbie 5 tys. żołnierzy niemieckich;
• Jednostki lotnictwa 4 tys. żołnierzy (1000 na Okęciu, 700 na Bielanach, 1000 na Boernerowie, 300 na Służewie i 1000 z obsługi baterii przeciwlotniczych);
• Jednostki Wachtregiment Warschau (bataliony Patz oraz Baltz), 2 bataliony strzelców (nr 996 i 997), szwadron zwiadowczy SS (350 żołnierzy wyposażonych w działa i broń ciężką), strażnicy zakładów przemysłowych Rüstungskommando, oraz oddziały wschodnie – ogółem ok. 2 tys. żołnierzy.

2 sierpnia 1944 Reichsführer-SS Heinrich Himmler, jako dowódca niemieckiej Armii Rezerwowej (Ersatzarmee), wydał rozkaz na podstawie którego dowództwo nad całością sił niemieckich w obszarze Warszawy objął generał (SS-Obergruppenführer) Erich von dem Bach-Zelewski, który przybył do Warszawy 5 sierpnia (generał Stahel został uzależniony od nowego dowódcy).

Policja oraz oddziały SS[edytuj]

Dowódca policji i jednostek SS dystryktu warszawskiego, gen. policji (SS- und Polizeiführer)Paul Otto Geibel, dowodził łącznie siłami w ilości 5710^[23] policjantów i SS-manów:

• 3 bataliony „Schutzpolizei” – 1000 policjantów
  • III Batalion 22 Pułku [III/SS-Pol. Rgt.22] dowódca Major der Schutzpolizei Schöpp
  • I Batalion 17 Pułku [I/SS-Pol. Rgt.17] d-cą 17. dowódca Oberstleutnant policji Erwin Gresser
  • III Batalion 23 Pułku [III/SS-Pol. Rgt.23] dowódca Major der Schutzpolizei Otto Bundke
• Żandarmeria – 260 ludzi
• Policja porządkowa „Ordnungspolizei” – 200 ludzi
• Obsada urzędów, budynków policji itd. – 200 ludzi
• Sicherheitspolizei (mjr Hahn) (al. Róż) – 700 ludzi
• Kompania Ukraińców – 150 ludzi (al. Szucha 9 i 21)
• 2 bataliony SS „Stauferkaserne” – 1000 żołnierzy
• Batalion szkolny grenadierów pancernych SS – 400 żołnierzy
• Kompanie rezerwowe (Dom Akademicki na pl. Narutowicza) (300 ludzi)
• Batalion SA (ul. Koszykowa, kompanie na mieście) – 400 policjantów
• Kawaleria SS – 350 grenadierów i własowców
• Oddział SS w budynku szkoły Nauk Politycznych (w tym kompania Ukraińców) – 400 żołnierzy
• Oddział SS na ul. Tarczyńskiej 150 żołnierzy
• Oddział SS na Żoliborzu – 300 żołnierzy

Oddziały porządkowe[edytuj]

W różnych uzbrojonych formacjach strażniczych znajdowało się ok. 3,5 tys. ludzi, były to następujące oddziały:

• Straż kolejowa (Bahnschutz),
• Straż zakładowa (Werkschutz),
• Batalion ochrony transportów.

Oznacza to, że w dniu wybuchu powstania Niemcy, zgodnie z polskimi źródłami historycznymi opartymi na relacjach szefa SS i policji na Dystrykt Warszawski, gen. policji (SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei) Paula Otto Geibela oraz gen. (SS-Obergruppenführer) Ericha von dem Bacha-Zelewskiego i mjr Kurta Fischera^[23], wliczając udział uzbrojonej ludności niemieckiej i drobnych oddziałów ochronnych, dysponowali w Warszawie około 20 tys.^[23][24] walczących. Z tej liczby 16 tys. znajdowało się w lewobrzeżnej części Warszawy^[25], gdzie toczyły się główne walki, a reszta w części prawobrzeżnej.

Korpsgruppe von dem Bach[edytuj]

W skład Korpsgruppe wchodziły dwie grupy bojowe:

• Kampfgruppe Rohra – dowódca generał major (Generalmajor) Günter Rohr
• Kampfgruppe Reinefartha – dowódca generał (SS-Gruppenführer) Heinz Reinefarth
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca pułkownik (SS-Oberführer) Oskar Dirlewanger
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca major (Major) Max Reck
  • Grupa uderzeniowa (Angriffsgruppe) – dowódca pułkownik (Oberst) Willy Schmidt
  • Oddziały odwodowe i grupa osłonowa (Abschirmungsgruppe).

Podczas trwania powstania Niemcy wprowadzili do walki jednostki bojowe, które okryły się szczególnie złą sławą:

• Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Narodowa (RONA) pod dowództwem generała (SS-Brigadeführer) Bronisława Kamińskiego^[26], pułk szturmowy SS w sile ok. 1700 żołnierzy, złożony z Rosjan i Białorusinów, pod dowództwem majora (SS-Sturmbannführer) Iwana Frołowa – formacja ta wymordowała ok. 10 tysięcy cywilnych mieszkańców Ochoty(Rzeź Ochoty). Po egzekucji Kamińskiego przez Niemców jednostka, pod dowództwem generała (SS-Brigadeführer) Christopha Diehma, została przesunięta z rejonu Starówki do blokowania Puszczy Kampinoskiej. Następnie uległa rozbiciu w starciu z oddziałem por. „Doliny” z Grupy „Kampinos” mjr. „Okonia”.
• Sonderbataillon Dirlewanger złożony z kryminalistów oddział pod dowództwem pułkownika (SS-Oberführer) Oskara Dirlewangera – formacja odpowiedzialna za zbrodnie na Woli (Rzeź Woli).
• Grupa policyjna generała (SS-Gruppenführer) Heinza Reinefartha sprowadzona zPoznania, w jej skład wchodziło: 16 kompanii policyjnych, kompania SS „Röntgen” i zmotoryzowany batalion policyjnej straży ogniowej – oddziały te wymordowały na warszawskiej Woli ok. 50 tys. cywilnych mieszkańców (Rzeź Woli).
• Oddziały wschodnie (błędnie określane jako tzw. „własowcy”^[27][28]). W skład Korpsgruppe von dem Bach wchodziły (w różnych okresach) następujące oddziały wschodnie^{[24][28][29][30]}:
  • 69. Kosaken Abteilung (Kozacy terscy) – por. Schlachtermund – 69 Kozacki Dywizjon Kawalerii w grupie „Dirlewanger”, później z zadaniem zagrodzenia partyzantom z Puszczy Kampinoskiej drogi na Żoliborz – 366 żołnierzy
  • Aserbeidschanisches Feld Bataillon I./111 (turkmeński) – kpt. Werner Scharrenberg – 111 Batalion Azerski odpowiedzialny za masakry cywilów na ulicy Inflanckiej
  • Wschodniomuzułmański Pułk SS (bez III batalionu) (azerski) – SS-SturmbannführerFranz Liebermann
  • II Batalion „Bergmann” (azerski) – por. Mertelsmann
  • 4 Batalion 57 Regimentu Kozaków (kozacki) – 490 żołnierzy
  • 209 Batalion Schutzmannschaften (kozacki – Kozacy syberyjscy)
  • 206 Batalion Schutzmannschaften (ukraiński)
  • 3 Pułk Kozaków (Kozacy dońscy) – płk. Jakub Bondarenko (były oficer rosyjski,białogwardzista) – od 3 sierpnia jednostka przesunęła się do Włoch i Błonia w celu blokady Kampinosu
  • 572 Batalion Piechoty (kozacki – Kozacy dońscy) – płk. Zinowiew – walczył na Starym Mieście i Czerniakowie, a później na Żoliborzu – 260 żołnierzy
  • 579 Dywizjon Kawalerii (Kozacy terscy)
  • 580 Dywizjon Kawalerii (Kozacy syberyjscy) – kpt. Ernst Kalamorz – 160 żołnierzy
  • 13 Białoruski Batalion Policyjny SD (Weissruthenische-Polizei(SD)-Bataillon № 13)
  • Ukraiński Legion Samoobrony (dowódca płk. Petro Diaczenko) – do 15 wrześniaobsadzał zachodni brzeg Wisły (okolice Góry Kalwarii), od 15 do 23 września 1944Legion w sile ok. 400 ludzi brał udział w walkach z powstańcami na przyczółku czerniakowskim, działając przeciwko Zgrupowaniu „Radosław” i Zgrupowaniu „Kryska” oraz desantowanym oddziałom 9 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty z 1 Armii WP. Następnie przemianowany na 31. Schutzmannschafts-Bataillon der SD brał udział w działaniach przeciwko zgrupowaniu Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej (operacja „Sternschnuppe”) w dniach 27–30 września 1944.

Wbrew powszechnemu, po zakończeniu wojny mniemaniu (wpływ sowieckiej propagandy), w tłumieniu powstania udziału nie brały oddziały Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) pod dowództwem generała Andrieja Własowa (wówczas jeszcze nie istniała). Niektóre rosyjskojęzyczne oddziały wschodnie, które weszły później w skład utworzonego pod koniec 1944 ROA, brały udział w tłumieniu powstania warszawskiego. Do ROA wcielano także indywidualnie byłych członków rozwiązanej RONA, weszli w skład 1 dywizji ROA. Analogicznie, wbrew rozpowszechnianym opiniom, w tłumieniu powstania nie brały udziału jednostki złożonej z Ukraińców 14 Dywizji Grenadierów SS, zaś jedyna składająca się z Ukraińców zwarta jednostka uczestnicząca w walkach – Ukraiński Legion Samoobrony nie uczestniczył ani w rzezi Woli i rzezi Ochoty, ani w innych masakrach polskiej ludności cywilnej w czasie powstania.

Do tłumienia powstania, w trakcie trwających już walk, Niemcy użyli ponadto przechodzące na front cztery dywizje pancerne – DPanc SS „Totenkopf”, która pozostawiła w dzielnicy Praga batalion grenadierów w liczbie 362 żołnierzy, DPanc-Spad „Hermann Göring”, DPanc SS „Wiking” oraz 19 (Dolnosaksońska) DPanc, powracającą z rejonu Radzymina, w dniu 4 sierpnia przebijającą się przez ulice Warszawy na południe w kierunku Grójca. Z wszystkich nadciągających do Warszawy jednostek niemieckich utworzono korpus pod dowództwem gen. SS Ericha von dem Bacha (Korpsgruppe von dem Bach), liczący ok. 25 tysięcy żołnierzy, dołączając do tego część niemieckiej 9 Armii (dowódca General der PanzertruppeNikolaus von Vormann), koncentrującej się na wschód od Warszawy z zadaniem utrzymania frontu obronnego w rejonie środkowej Wisły. Łącznie z siłami będącymi wcześniej w Warszawie oraz przechodzącymi przez Warszawę na front, Niemcy użyli do tłumienia powstania warszawskiego – w różnym czasie – ogółem ok. 50 tys. żołnierzy^[24][25].

Udział obcokrajowców w walkach po stronie powstańców[edytuj]

Do walki warszawiaków z niemieckim okupantem przyłączyło się kilkuset obcokrajowców. Byli wśród nich m.in.: Węgrzy, Słowacy, Francuzi, Belgowie, Holendrzy, Grecy,Brytyjczycy, Włosi, Ormianie, Rosjanie, a także pojedynczy przedstawiciele innych narodów: Azer, Czech, Ukrainiec, Rumun, Australijczyk i Nigeryjczyk. Niektórzy z nich, np. pochodzący z Nigerii czarnoskóry August Agbola O'Brown – mieszkali w Warszawie przed wojną. Kolejnym przykładem są Słowacy, z których wielu pracowało w gazowni naCzerniakowie. W czasie powstania, w porozumieniu z AK, utworzyli oni 535 pluton Słowaków, który wziął udział 1 sierpnia 1944 roku w natarciu na Belweder. Słowacy walczyli na barykadzie czerniakowskiej, budowali umocnienia Wisły, brali też udział w opanowaniu budynków Banku Gospodarstwa Krajowego.

W powstańczych szeregach znaleźli się też niemieccy dezerterzy oraz cudzoziemcy, którzy uciekli z robót przymusowych lub obozów jenieckich. Do powstania przyłączyła się także między innymi większość spośród 348 Żydów uwięzionych w więzieniu Gęsiówka, którzy zostali uwolnieni w pierwszych dniach sierpnia. Byli wśród nich obywatele Grecji, Holandii,Niemiec i Węgier. Brali udział w pracach fortyfikacyjnych i pomocniczych (transportowali rannych i broń, gasili pożary). Niektórzy uczestniczyli w boju. Wyróżniali się wyglądem – mieli ogolone głowy i obozowe pasiaki^[31].